Rzeźba terenu

Gmina Maszewo położona jest w obrębie jednostki fizyczno geograficznej Równina Nowogardzka, mezoregionie wchodzącym w skład makroregionu Pobrzeże Szczecińskie. Makroregion Pobrzeże Szczecińskie stanowi część składową podprowincji Pobrzeża Południowobałtyckiego, prowincji - Niż Środkowoeuropejski (wg podziału fizyczno-geograficznego Polski J. Kondrackiego 1998r.). Rzeźba terenu przedstawia łagodnie sfalowaną równinę z niewielkimi podłużnymi wzniesieniami oraz obniżeniami i dolinami o charakterze rynnowym. Teren wznosi się od 16,9 m n.p.m. do 88,1 m n.p.m.; jest generalnie pochylony w kierunku zachodnim. Najniższe wartości występują przy wsi Przemocze w podłużnej dolince dopływu rzeki Iny wzdłuż południowo-zachodniej granicy gminy, najwyższe w rejonie wzniesień przy wsi Mokre w środowiskowo-wschodnim krańcu gminy. Deniwelacje w obrębie gminy sięgają 71 m. W krajobrazie przeważającego obszaru dominują jednak niewielkie różnice wysokości względnych nie przekraczające 5 do 8 m. Najbardziej urozmaicona rzeźba występuje w mieście Maszewo, gdzie różnorodność form geomorfologicznych (wzgórza i rynny polodowcowe) sprawia wrażenie rzeźby pagórkowatej a różnice wysokości względnej sięgają 15-20 m. Strome i dość wysokie krawędzie posiadają rynny polodowcowe wypełnione jeziorami i stawami rybnymi ciągnące się od jez. Długiego poprzez miasto Maszewo aż do południowej granicy gminy. Rzeźba terenu ma charakter wybitnie młodoglacjalny (ostatniego etapu zlodowacenia) z charakterystycznymi formami geomorfologicznymi związanymi z cofaniem się lądolodu i deglacjacją tego obszaru. Podstawową formą jest falista wysoczyzna moreny dennej powstała podczas nasuwania się lądolodu. Powierzchnia wysoczyzny osiąga wysokości 50-60 do 80 m n.p.m.; wznosi się łagodnie w kierunku południowo-wschodnim do Pojezierza Ińskiego. W ukształtowaniu powierzchni wysoczyzny wyróżniają się drumliny, charakterystyczne łagodne pagóry o wydłużonym kształcie. Poza drumlinami występują inne formy geomorfologiczne ukształtowane przez lodowiec i wody roztopowe lodowca oraz późniejsze procesy erozyjno-akumulacyjne i denudacyjne.

Są to następujące formy:

• ozy, wydłużone wały o przebiegu południkowym, lekko wzniesione 1-3 m ponad otaczającą wysoczyznę morenową. Występują głównie na południe od miasta Maszewo (droga do Stargardu), wzdłuż doliny rzeczki Biały Potok w rejonie wsi Sokolniki, w sąsiedztwie rzeczki Małki rejon wsi Darż i Swojcino oraz na północnym wschodzie wzdłuż doliny rzeczki Bukowiny w rejonie wsi Dębice, Bęczno, Jenikowo,
• rynny subglacjalne, stanowią istotny element rzeźby powierzchni gminy, nadający jej cechy różnorodności krajobrazowej. Są to formy o znacznej długości, przecinające obszar południkowo. Do największych należy rynna maszewsko-tychowska biegnąca przez środek gminy z północy na południe od jez. Długiego przez Maszewo do jez. Kołki i dalej poza gminą do doliny Iny. Jest to głęboka, klasyczna rynna z licznymi progami i przegłębieniami, o wysokich stromych brzegach. Szerokość jej wynosi 150-250 m, głębokość 10-20 m. Znajduje się w niej szereg niewielkich jezior i stawów rybnych, w części północnej płynie rzeka Leśnica. Druga pod względem wielkości rynna jez. Lechickiego biegnie równolegle do rynny maszewsko-tychowskiej w części północnej gminy i łączy się z nią w mieście Maszewo, poprzez rzekę Stepnicę. W rynnie tej znajdują się dwa największe jeziora gminy - Lechickie (Lednickie) i Budzieszowce. Głębokość rynny wynosi średnio 15 m. Wschodnią część gminy przecinają z północy na południe dwie płytsze rynny wykorzystywane przez rzeki płynące w przeciwnych kierunkach (dział wodny przechodzi w poprzek rynien). Są to rynna rzek Bukowiny płynącej na północ i rzeki Sokoli płynącej na południe oraz rynna rzek Kani i Sąpólnej. Podobnie jak poprzednio rzeki płyną w przeciwnych kierunkach, Sąpólna na północ, Kania na południe. Obie te rynny są stosunkowo płytkie od 4-8 m i szerokości 80 do 200 m. W gminie Maszewo mają początek jeszcze dwie inne rynny: rynna rzeki Gowienicy w północno-zachodnim krańcu oraz rynna rzeki Małki na południu, przechodzące na tereny sąsiednie. Rynny polodowcowe są formami erozyjnymi powstałymi w wyniku wypłukania materiału osadowego przez wody krążące pod dnem lodowca lub krążące w szczelinach topniejącego lodowca,
• zagłębienia wytopiskowe, występują na terenie całej wysoczyzny dennomorenowej w postaci rozległych mis wytopiskowych oraz niewielkich oczek śródpolnych i śródleśnych. Największe rozmiarowo wytopiska występują w okolicach Rożnowa. Obniżenia wytopiskowe są dość płytkie 2-5 m poniżej powierzchni otaczającej wysoczyzny, mają łagodne zbocza i płaskie dna. Powstały w miejscu najdłuższego zalegania bloków topniejącego martwego lodu, po tym okresie wypełniły je torfowiska,
• dna dolin rzecznych i tarasy rzeczne , ze względu na niewielki rozmiar cieków wodnych, (jest to strefa wododziałowa, źródliskowe i górne odcinki rzek) dolinki rzek są niewielkie od kilku do kilkunastu metrów szerokości z rozszerzeniami w misach wytopiskowych lub poszerzeniach rynny lodowcowej którą płyną. Większość rzek wykorzystuje rynny lodowcowe, które stanowią dla nich doliny. Wykształcone poziomy tarasowe posiada jedynie rzeka Ina (płynie poza granicami gminy), fragment tarasu erozyjno-akumulacyjnego występuje koło wsi Przemocze poniżej krawędzi wysoczyzny morenowej (obniżenie do 16-18 m n.p.m.). Doliny rzek zostały wyrzeźbione przez wody rzeczne w okresie holoceńskim, po ustąpieniu lodowca,
• krawędzie i stoki wysoczyzny, widoczne są głównie nad większymi rynnami polodowcowymi maszewsko-tychowską, jez. Lechickiego i Gowienicką. Klasyczna krawędź wysoczyzny z wykształconymi długimi stokami występuje nad doliną Iny na zachód od wsi Przemocze,
• rozcięcia erozyjne, dolinki i parowy, występują w strefach krawędziowych wysoczyzn morenowych głównie przy rynnach polodowcowych. Są to z reguły dolinki o stromych, często V-kształtnych zboczach, o dużych spadkach dna, obecnie suche, erodowane i spłycane przez wody roztopowe i procesy zboczowe (osuwiska, obrywy).

Podłoże zbudowane jest z utworów czwartorzędowych okresu lodowcowego (plejstocenu) oraz okresu po ustąpieniu lodowca (holocenu).

Do utworów plejstoceńskich należą:

• gliny zwałowe i piaski akumulacji lodowcowej,
• piaski i żwiry akumulacji wodnolodowcowej.

Do utworów holoceńskich należą:

• piaski i mułki akumulacji rzecznej,
• torfy powstałe z części roślinnych (utwory organiczne), namuły utwory aluwialno-bagienne.

Wysoczyznę moreny dennej budują gliny zwałowe, piaski i żwiry zwałowe. W układzie przestrzennym na powierzchni dominują piaski i żwiry. Gliny zwałowe występują rozległymi płatami w rejonie Jenikowa, Mokrego, Nastazina, Maszewa i Maciejewa. Drumliny zbudowane są z piasków lub żwirów pokrytych na powierzchni warstwą gliny. Ozy zbudowane są z utworów wodnolodowcowych piasków i żwirów. Część wałów ozowych była eksploatowana dla potrzeb budownictwa - wydobywano kruszywo (piaski lub żwiry). Obniżenia wytopiskowe z reguły wypełniają torfy, zaliczane do torfów niskich, w większości zmeliorowane, zostały przekształcone w trwałe użytki zielone. Największe osady torfów niskich występują w obniżeniach koło Rożnowa, w okolicy Mokrego i Nastazina oraz w dolinach rzek Sokoli, Bukowiny, Kani i Stepnicy. W rozległych wytopiskach (koło Rożnowa) tworzą wyodrębniające się w krajobrazie formy "równin torfowych".